Onwetendheid zorgt voor zelfoverschatting

Als je ergens niets van begrijpt, zou je zomaar kunnen denken dat je er goed in bent. Roos Vonk legt uit waarom mensen zichzelf vooral overschatten als ze ergens slecht in zijn.

We kennen ze allemaal: mensen met weinig talent voor hun taken, maar die in hun eigen ogen bovengemiddeld presteren. Mensen die overduidelijk hun werk niet aankunnen en geregeld door anderen worden gered, maar zelf vinden dat het uitstekend gaat en mopperen over die bemoeizuchtige anderen. Mensen die overal verstand van menen te hebben en voortdurend anderen willen verlichten met onzinnige inzichten en wetenswaardigheden.

Afgezien van de welbekende ijdelheid is daar een perfect logische verklaring voor. Bij veel bekwaamheden is het zo dat je er dezelfde talenten voor nodig hebt die je ook nodig hebt om te beoordelen of je er iets van terechtbrengt. Denk aan muzikaliteit, logisch denken of gevoel voor humor: als je op die terreinen weinig getalenteerd bent, mis je tevens de metacognitieve vaardigheid om je eigen verrichtingen te beoordelen. Aldus kan het gebeuren dat slechte zangers jury’s gebrek aan muzikaliteit verwijten, dat mensen via kromme onlogische wegen tot onverdedigbare conclusies komen, maar de kritische toehoorder beschuldigen van gebrek aan logisch inzicht, en dat de flauwste grappenmakers vinden dat ánderen geen gevoel voor humor hebben, anders zouden die hun grappen immers wel waarderen.

Overschatten en onderschatten
Dit probleem geldt veel minder voor prestaties waarbij de resultaten duidelijk en meetbaar zijn, bijvoorbeeld in de sport. Iedereen kan zien of je een horde neemt en of je harder loopt dan een ander. En dat zie je zelf dus ook. Maar op veel terreinen zijn prestaties alleen goed te beoordelen door een kenner. Dat geldt bijvoorbeeld voor de meeste taken van managers, zoals inspireren, coachen, vanuit een visie werken, iedereen in zijn waarde laten, talenten aanboren, teamspirit creëren. Managers die daar allemaal niets van terechtbrengen, kunnen zomaar denken dat ze er goed in zijn.

Want mensen blijken zichzelf vooral te overschatten als ze ergens slecht in zijn. Onderzoekers vroegen mensen hun eigen redeneervermogen, gevoel voor humor, of grammaticale vaardigheden te beoordelen, en namen vervolgens een test af om de werkelijke vaardigheid vast te stellen. Het bleek dat degenen die bij de slechtste 1/8 van de onderzoeksgroep hoorden op de test, zichzelf als bovengemiddeld beoordeelden. Hoe slechter men was, des te meer overschatte men zichzelf. Dit klopt met het idee dat je bij een slechte vaardigheid ook het vermogen mist om je eigen vaardigheid te beoordelen. Mensen die erg hoog scoorden, hadden juist de neiging zichzelf te ónderschatten: als je ergens veel kijk op hebt, heb je meer inzicht in je eigen tekortkomingen en ben je minder stellig, want je ziet alle voors en tegens en nuances. En als je een taak met gemak volbrengt, ben je geneigd te denken dat anderen dat ook kunnen. Onbekwame mensen daarentegen herkennen juist niet de kwaliteiten van anderen.

Onwetende zelfoverschatter
Ongetwijfeld is dat van alle tijden. Het vervelende is dat vandaag de dag elke onwetende, domme zelfoverschatter van zich kan laten horen met ondoordachte, slecht onderbouwde rabiate meningen, bijvoorbeeld op websites zoals geenstijl.nl (soms ook op intermediair.nl…). Getuige de stijl van deze ‘reaguurders’ zijn ze zelf erg overtuigd van hun kennis en inzicht, en zo valt te begrijpen dat ze steeds staan te trappelen om hun standpunten te ventileren en zich op te winden over zoveel domheid in de rest van de wereld.

Tja, als de reageerrders nu gaan schrijven dat ik zelf zo’n onwetende zelfoverschatter ben, dan heb ik daar natuurlijk echt zelf om gevraagd. Vooruit maar. Maar er is nog een andere oplossing. Uit het onderzoek bleek tevens dat mensen na intensieve training en scholing een helder zicht krijgen op hun voorafgaande onbekwaamheid. Of dat inzicht voor de betrokkenen een zegen is, dat weet ik niet, maar voor het wereldwijde web toch zeker wel…

Bron: Intermediair & auteur Roos Vonk