Nieuwe baan: wanneer word je gescreend door de AIVD?

PVV-Kamerlid Eric Lucassen kwam in opspraak toen bleek dat hij in 2002 als militair veroordeeld was voor ontucht met twee vrouwelijke ondergeschikten in opleiding.

Ontuchtpleger en PVV-Kamerlid Lucassen werd niet door de AIVD gescreend. Wie dan wel? Vijf vragen.

1. Waarom worden Tweede Kamerleden niet gescreend?
2. Wie worden wel gescreend?
3. Hoe werkt een AIVD-onderzoek?
4. Gaat een screening wel eens mis?
5. Wat doe je als je iemand wilt natrekken, maar geen beroep kunt doen op de AIVD?

1. Waarom worden Tweede Kamerleden niet gescreend?
Het mag niet. De wet houdt de geheime dienst vrij stevig aan de halsband. De AIVD is er om de nationale veiligheid te bewaken. Alleen met dat doel mag de dienst bij zogeheten vertrouwensfuncties screenen.
Het Kamerlidmaatschap is niet een van die functies. Volksvertegenwoordigers zijn zelden in de positie het vaderland in gevaar te brengen. Getuige veelbesproken misdragingen: het geven van een kopstoot (Hernandez, PVV), inbreken (Duyvendak, GroenLinks), seks met ondergeschikte meisjes (Lucassen, PVV). Laakbaar, maar niet staatsgevaarlijk.
Bovendien: een geheime organisatie die zich bemoeit met het landsbestuur – dat riekt naar het ondermijnen van de democratie. Nou juist wat de AIVD moet voorkomen.

2. Wie worden wel gescreend?
Mensen die bij zeer vertrouwelijke informatie kunnen. Bijvoorbeeld de secretaresse van een minister, de ict’er van een ministerie. Of personeel van het uraniumverrijkende bedrijf Enrichment Technology. Het gaat ook om mensen die door hun baan (een deel van) het land kunnen ontregelen. Luchtverkeersleiders, of medewerkers van de Gasunie – die met een druk op de knop de verwarming in heel Nederland uit kunnen zetten.

Wat een vertrouwensfunctie is, bepalen de minister van Binnenlandse Zaken en de vakminister. Die plakken op een baan een A-, B-, of C-status. De screening voor een A-functie is het grondigst. Aspirant-medewerkers moeten de AIVD toestemming geven om onderzoek te doen. Ook politieagenten, mensen die nabij de koninklijke familie werken en werknemers in de luchtvaartsector worden ‘AIVD’-gescreend. In veel gevallen doet de marechaussee of de politie dat, onder mandaat van de inlichtingendienst.

Verder checkt de geheime dienst nieuwe leden van het koninklijk huis en aspirant-ministers. Maar dat is geen uitgebreid veiligheidsonderzoek. Er wordt alleen naslag gedaan in de bestanden van Justitie en de fiscus.

3. Hoe werkt een AIVD-onderzoek?
De AIVD spit in informatie van de Politie, het OM en de Belastingdienst, doet navraag bij informanten en andere inlichtingendiensten en kijkt kritisch naar de partner en vrienden van een kandidaat. De kandidaat en diens naasten worden uitgebreid bevraagd over dirty little secrets. Minstens twee maanden lang snuffelt de geheime dienst rond in het privéleven. De inlichtingendienst zoekt naar zaken waarmee een kandidaat gechanteerd kan worden, bijvoorbeeld affaires. En naar mensen of zaken die hem kunnen beïnvloeden, zoals vrienden met extreme opvattingen of verslavingen.

Mensen die een Verklaring van Geen Bezwaar (VGB) krijgen, worden toch blijvend in de gaten gehouden. Zo werd in 2008 de VGB van de Zeeuwse politiechef ingetrokken. Bij herhalingsonderzoek bleek dat hij zijn vrouw bedroog. Dat zou hem chantabel maken.

4. Gaat een screening wel eens mis?
Soms. Mabel Wisse Smit vertelde AIVD’ers dat ze ‘oppervlakkige contacten’ had gehad met topcrimineel Klaas Bruinsma. Daarop werd kennelijk niet doorgevraagd. Philomena Bijlhout, de kortst zittende staatssecretaris ooit, kwam weg met een leugen over haar betrokkenheid bij het Bouterse-regime. AIVD-tolk Outman Ben A. gaf informatie uit een onderzoek naar moslimextremisme aan nota bene de verdachten.

5. Wat doe je als je iemand wilt natrekken, maar geen beroep kunt doen op de AIVD?
Vraag degene om wie het gaat, om een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG), te krijgen bij elke gemeente. Dat gebeurt standaard in het onderwijs en de taxibranche. Een VOG maakt duidelijk dat iemand geen dingen heeft gedaan die de functie in de weg staan. Een ontuchtpleger die wil werken met kinderen, krijgt bijvoorbeeld geen VOG. Geert Wilders had Lucassen om een VOG kunnen vragen, maar de vraag is of een veroordeling voor ontucht het uitoefenen van het Kamerlidmaatschap per se onmogelijk maakt.

Of schakel een bedrijfsrecherchebureau in. Banken en hypotheekadviseurs doen dat geregeld. Omdat hun mensen omgaan met veel geld en persoonlijke informatie. Detectives kunnen niet in politiebestanden kijken. Maar wel op internet, bij de Kamer van Koophandel en bij het Kadaster. En ze zijn getraind om in interviews iemand niet op z’n blauwe ogen te geloven.

Bron: Intermediair & auteur: Wouter Smilde